Ameliyathane Personelinin Karşılaştığı Risk Etmenleri ve Alınabilecek Önlemler Nelerdir?
20 Kasım, 2023
Dünya Sağlık Örgütü sağlığı, “sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, kişinin fiziksel, ruhsal ve sosyal olarak da tam bir iyilik halinde olması” olarak tanımlar. Peki Ameliyathane çalışanlarının karşılaştıkları risk etmenleri ve tehlikeler neler?
AMELİYATHANE ÇALIŞANLARININ KARŞILAŞTIKLARI RİSK VE TEHLİKELER
FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ
Aydınlatma: Ameliyathanelerde aydınlatmanın iyi olmaması görüş alanını olumsuz etkilemekte, keskin aydınlatma da çalışanlarda yorgunluk hissine neden olabilmektedir.
Cerrahi testere bıçak gibi metalden üretilen el aletlerinin parlamaması için üretim hattında matlaştırma yöntemi kullanılsa da, ışığın derecesi yansımayı minimuma indirecek şekilde olmalıdır.
Havalandırma: Uygun havalandırma sistemlerinin olmaması ameliyathanedeki enfeksiyon riskini arttırmaktadır.
Gürültü: Hastanelerdeki tıbbi cihazların çıkardıkları sesler, havalandırma sistemlerinin sesleri, çalışan personelin ve hasta/hasta yakınlarının konuşmaları gürültülü bir ortam yaratmaktadır. İşitme sistemine zarar veren gürültü düzeyi 100-10.000 Mhz ve 85 Db’dir.
Cerrahi testere motor dizaynı gereği sahip olduğu minimum hız işitme sistemine zarar verebilmektedir. Kullanıcının sağlığı için kulak tıkacı kullanılması önemlidir.
Radyasyon: Ameliyathanelerde çalışan sağlık personelinin sağlığını tehdit eden diğer fiziksel risk etmeni ise radyasyon kaynaklı cihazların kullanımıdır. Hastaya yapılan işlemlerde kullanılan bazı cihazlar sağlık personeli için sağlığı tehdit etmektedir.
KİMYASAL RİSK ETMENLERİ
Cerrahi Duman: Koter dumanı, duman bulutu, aerosol, buhar ve hava kontaminantları gibi çeşitli isimlerle anılan cerrahi duman elektro cerrahi üniteleri, lazer, ultrasonik cihazlar ve yüksek ısı kaynaklı elektrikli cihazlar gibi ısı üreten cihazların kullanımıyla ortaya çıkan zararlı bir yan üründür.
Lazer: Lazer, iyonlaştırıcı olmayan radyasyon olmasına rağmen, yoğunluğu ve dokulardan madde salınımına neden olmasından dolayı güvenli değildir. Yakın çalışan personelde göz yaralanmaları riski fazla olup, doğrudan maruz kalınma ya da yansıyan radyasyon gözde özelikle retina, kornea ve lens hasarına neden olabilir.
Lateks Alerjisi: Eldiven kullanımındaki artış nedeniyle latekse olan talep artmış, üreticiler daha fazla ve daha ucuz ürün çıkarabilmek için lateksin işleme sürecinde değişiklikler yapmışlar ve kalitesiz eldiven üretimi artmıştır. Sağlık çalışanları arasında %8-25 arasında lateks alerjisi saptanmıştır.
Biyolojik Risk Faktörleri: Sağlık personeli diğer sektör çalışanlarına göre bulaşıcı hastalıklara daha fazla maruz kalmaktadır. Ameliyathane, hastanedeki diğer bölümlere göre biyolojik olarak daha riskli bir bölümdür. Kesici delici alet yaralanmaları ameliyathanede en sık görülen yaralanmalar olmakla birlikte; cerrahi alet, vidalar, kateter uçları, çamaşır forsepsi, kılavuz teller, torakarlar ve ilaç şişeleri de eldiven yırtılmalarına ve yaralanmalara neden olmaktadır.
Ergonomik Risk Faktörleri: Ergonomi göz ardı edilen önemli bir konudur. Ergonomik risk faktörlerine maruz kalan çalışanların yaralanma riski artar. Çalışanın fiziksel kapasitesi ile bir işin fiziksel koşulları arasında uyumsuzluk olduğunda meslek hastalıkları ortaya çıkabilir. Özellikle tek elle kontrol edilebilen cerrahi elektrikli aletin ergonomisi, kullanıcının bilek sağlığı ve kesi başarısı için önemli faktörlerdir.
Psiko-Sosyal Risk Faktörleri: Ameliyathaneler hayatı tehdit eden durumların yaşandığı, çalışma saatlerinin uzun olduğu, acil durumlarda kişisel ihtiyaçların karşılanamadığı kapalı ortamlardır. Bu ortamlarda ameliyatların uzun sürmesi personelin motivasyonunu düşürmekte, yemek ve dinlenme gibi kişisel ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri ortamların olmaması personeli stres altına sokmaktadır.
İş Kazaları: Ameliyathanelerde çalışan sağlık personelinin en sık karşılaştığı iş kazaları yumuşak doku travmaları, bel kas ve eklem yaralanmaları, çarpma ve düşmelerdir. Travmalarla karşılaştıkları görülmektedir.
Meslek Hastalıkları: Ameliyathanede çalışan sağlık personeli sürekli olarak elektrikli veya elektronik cihazlar kullanmakta, hasta transferi sırasında ağır taşıma ve kaldırma, kan ve vücut sıvılarına maruz kalma, radyoaktif ve kimyasal maddelere maruz kalma, kesici ve delici aletlerle hizmet vermek zorunda kalma ve sürekli olarak biyolojik hastalıklara maruz kalmaktadır. Ajanlara maruz kalma ile hastalık riski vardır.
ALINABILECEK ÖNLEMLER
Fiziksel Risklere Karşı Önlemler
Elektrik-su sistemi güvenli olmalı, havalandırma sistemi standartlara uygun seçilmeli, zemin uygun malzemeden yapılmalı ve ıslak zeminler için uyarı levhaları kullanılmalıdır. Tıbbi cihaz ve malzemelerin ağırlık limitleri belirlenmeli, taşıma için uygun koşullar oluşturulmalı, uzman personel tarafından rutin kontrol ve denetimleri yapılmalıdır. Çalışanlar hizmet içi eğitim ve oryantasyon programları ile bilgilendirilmelidir.
Kimyasal Risklere Karşı Alınacak Önlemler
Ameliyathanede kullanılan tüm dezenfektan ve antiseptikler uygun şekilde seçilmeli ve kullanım kılavuzuna uygun olarak kullanılmalı, Etilen Oksit sterilizatörü için koruyucu kıyafet ve gaz maskesi gibi güvenlik önlemleri alınmalıdır. Sterilizasyon ünitelerinde uygun fiziki koşullar sağlanmalı, anestezi makinelerinin rutin kontrolü uzman çalışanlar tarafından yapılmalıdır.
Biyolojik Risklere Karşı Alınacak Önlemler
Ameliyat sırasında kesici ve delici aletler kullanılırken sözlü uyarı yapılmalı ve elden ele dolaştırmak yerine aletlerin konulduğu ve toplandığı steril bir tepsi veya böbrek küvetine konulmalı, uzatılması gereken durumlarda keskin kenarları elden uzak tutularak uzatılmalı ve kullanımdan hemen sonra ortamdan uzaklaştırılmalıdır.
Psikolojik Risklere Karşı Alınacak Önlemler
Tükenmişlik sendromu ve motivasyon kaybının yaşandığı bölgelerde personele psikolojik destek sağlanması gerekmektedir. Desteğin yetersiz kaldığı durumlarda uygun şekilde görev alanı değişikliği yapılmalıdır. Oryantasyon ve hizmet içi eğitim verilmeli, ekip çatışmasını önlemek için görev, yetki ve sorumluluklar yazılı hale getirilmelidir. Personele raporlanmalıdır. Mobbing riskine karşı yönetim tarafından düzenli olarak gizli anketler yapılmalı, mobbing durumunda çalışanın rahatlıkla başvurabileceği bir birim olmalı, iş tatmini artırılmalıdır.
Ergonomik Risklere Karşı Alınacak Önlemler
Ameliyathaneler ergonomik olarak tasarlanmalı, zeminde dağınık halde duran malzemeler ve dar çalışma alanları kaldırılmalıdır. Kaygan ve ıslak zeminler derhal temizlenmeli ve gerekirse uyarı levhaları konulmalıdır. Uzun süreli ameliyatlar sırasında statik duruşun neden olduğu kas iskelet sistemi rahatsızlığını hafifletmek için küçük hava yastıkları olan yorgunluk giderici paspaslar kullanılmalı, sağlık personeline ayağa tam oturan ve destekleyen, önden kapalı ve parmak hareketlerine izin verecek genişlikte, topuk yüksekliği en az 5 cm olan ortopedik ayakkabılar temin edilmelidir. Hastanın giymesi önerilmeli, uygun sayı ve nitelikte sağlık personeli istihdamı sağlanmalıdır.
İş Kazalarına Karşı Alınacak Önlemler
Çalışma ortamlarında iş kazalarının önlenmesi veya azaltılması için iş kazalarının nedenlerinin ve çalışanlardan kaynaklanan güvensiz durumların tespit edilerek ortadan kaldırılması veya en aza indirilmesi gerekmektedir. İş kazalarının önlenebilmesi için sağlık personelinin yönetsel ve örgütsel desteğe ihtiyacı vardır. İş kazası geçiren personel kazayı bildirmelidir. Düşme ve çarpmalara karşı uyarı levhaları kullanılmalıdır. Kimyasallar kullanılırken kişisel koruyucu ekipman kullanılmalı, maruziyet durumunda yazılı dokümanlar herkesin görebileceği bir yere asılmalıdır.
Meslek Hastalıklarına Karşı Alınması Gereken Önlemler
Ameliyathanelerde çalışan personelin maruz kaldığı meslek hastalıkları ile ilgili olarak öncelikle risklerin tespit edilmesi ve koruyucu önlemlerin alınması gerekmektedir. Kimyasal maddelere bağlı olarak oluşabilecek solunum sistemi hastalıklarının önlenmesi için alınması gereken önlemler arasında havalandırma sisteminin düzgün çalışmasının sağlanması yer almaktadır.